Жоба орындалу мерзімі: 2024-2026.
Жоба өзектілігі: Абай еңбектері көптеген тілдерге аударылған. Бүгінгі таңда біз қара сөздердің орыс тіліне бірнеше аудармаларын білеміз. Виктор Шкловскийдің «Назидания», Клара Серікбаева мен Роллан Сейсенбаевтың «Книга слов» және Сатимжан Санбаевтың «Слова назидания» атты бірлескен авторлығымен шыққан аудармалары бар. Орыс тіліне аударылған бұл еңбектер аударма сапасына қатысты ешқандай шағым тудырмайды. Алайда, әділдік үшін, кеңестік кезеңде Қазақ әдебиеті классиктерінің шығармалары текстологиялық өзгерістерге елеулі түрде ұшырағанын атап өткен жөн, көрнекті Абай шығармалары да ерекшелік болып табылмайды. Мысалы, ХІХ-ХХ ғасырлардағы бай-меценаттың бейнесі жағымсыз мағынада ұсынылды. Ол бір ашкөз, сараң, айналасындағылардың бәрін аштыққа ұшыратуға дайын адам ретінде сомдалады. Бұл қанаушы, тиран, одан жасырыну мүмкін емес. Мысал ретінде орыс драма театрының сахнасында көрсетілген «Знай, потомок, дорогу я для тебя стлал» атты спектакльді келтіруге болады, аталмыш спектакльді Константин Станиславский атындағы Қарағанды қ. орыс драма театрының сахнасында көрсетеді.
Бұл зерттеуде біз Мұрсейіт Бікеұлы қолжазбаларын араб графикасынан кириллицаға транскрипциясын жүзеге асырған түрік ғалымы Ержан Петектің «Абай Құнанбаев. Ғақлия кітабы» атты кітабынан Абайдыың қара сөздерін жаңаша аударуды жүзеге асырамыз. Автор сол кездегі лексикалық, фонетикалық, семантикалық, грамматикалық ерекшеліктерді ескере отырып, мәтінді өзінің бастапқы түрінде жеткізді.
Қазіргі қазақстандық жастардың санасында бұрынғы бай адамдардың асыл меценаттық іс-әрекетінің бейнесін әр түрлі фото көрмелер, фильмдерді бейімдеу, көркем портреттер жазу және т.б. арқылы бекіту қажет. Бұл белгілі қазақ жазушысы Жолтай Жұмат-Алмашұлының «Зиялы қауым+капитал=халықтың өркендеуі» романындағы әмбебап формулада көрініс тапқан қазіргі бизнес-элитаға оң әсер етеді.
Жоба мақсаты: Бұл жобаның мақсаты Абайдың Қара сөздерін орыс тіліне аудару, бұрын жағымсыз мағынада ұсынылған байдың образын ақтау болып табылады.
Жоба міндеттері: Аударма мәдени өзара алмасудың сипаты мен қарқындылығының объективті көрсеткіштерінің бірі ретінде қызмет ететіндіктен, әдеби шығармаларды іріктеудің маңызы, сондай-ақ көркем аударманың сапасына қойылатын талаптар едәуір артады.
Жобаның міндеттері:
- Қолжазба бойынша жұмыс;
- Жазушылардың лексикалық ерекшеліктерін талдауда қолжазба материалын қолдану;
- Орыс жазушыларының прозасымен салыстырмалы талдау;
- Абай тіліндегі ескірген сөздердің тізімін жасау;
- Этимологиясы белгісіз атаулар мен терминдерді талдау және олардың құрылымын анықтау;
- Қазір қолданылмайтын ескі; түсінікті болса да, қолданыстан шыққан сөздер; бүгінде қолданыста бар, бірақ басқа мағынаға ауысқан формаларды қарастыру.
Зерттеу тобының құрамы:
1) Бутеев Бактияр Оразгалиевич – PhD докторы, жобаның жетекшісі, бас ғылыми қызметкер, ORCID 0000-0001-8945-3740
2) Серикова Самал Каиржановна – PhD докторы, ғылыми кеңесші, қауымдастырылған профессор м.а., Хирш индексі-2, ORCID 0000-0002-8825-0121 Scopus Author ID 55802257800
Нәтижелер // Күтілетін нәтижелер: 1) шетелдік рецензияланатын ғылыми журналдарда мақалалар жариялау (жоба нәтижелерін жариялауға арналған болжамды басылымдар, басылымның дәйексөз алу индексі, тиісті ғылыми метрикалық базадағы басылым туралы ақпаратқа сілтеме жасай отырып). Зерттеулердің нәтижелері бойынша мақалалар санына қойылатын талаптар конкурстық құжаттамада белгіленеді. Гранттық қаржыландыру көзі ретінде көрсетіле отырып, әрбір бап оның шеңберінде қаржыландырылған жобаның сәйкестендіруші тіркеу нөмірі және атауы туралы ақпаратты қамтуға тиіс;
— рецензияланған шетелдік және (немесе) ҒЖБССҚК ұсынған отандық басылымдарда 5 (бес) мақаладан және(немесе) шолулардан кем емес;
2) шетелдік және (немесе) қазақстандық баспалар кітаптарында монографияларды, кітаптарды және (немесе) кітаптардағы тарауларды жариялау;
рецензиялаудан өткен және кемінде екі профессор ғылыми атағының және/немесе ғылым докторы ғылыми дәрежесінің иегерлері жариялауға ұсынған постдокторанттың үлесі 6 б. п. кем емес 1 (бір) кем емес монография;
3) шетелдік (еуропалық, американдық, жапондық) патенттік бюродан, қазақстандық немесе еуразиялық патенттік бюродан патенттер алу;
Жоспарланбаған.
4) ғылыми-техникалық, конструкторлық құжаттаманы әзірлеу;
Жоспарланбаған.
5) әлеуетті пайдаланушылар, ғалымдар қоғамдастықтары және қалың жұртшылық арасында жұмыс нәтижелерін тарату;
Монографияның таныстырылымы өткен соң, ұлттық, мемлекеттік, университетішілік кітапханаларда таратылатын болады.
6) конкурстық құжаттаманың талаптарына және жобаның ерекшеліктеріне сәйкес басқа да өлшенетін нәтижелер. Бөлімде:
Абай тілінің лексикалық ерекшеліктерін ескере отырып, қара сөздердің барынша дәл мағыналық аудармасы жүзеге асырылады, бұл тек мағынасын ғана емес, сонымен қатар түпнұсқаның көркемдік стилін сақтайды, шығарманың мазмұнын ғана емес, сонымен қатар эмоционалды және көркемдік мәнін оқырмандарға жеткізу үшін маңызды.
Аударма мәдени алмасудың көрсеткіші болғандықтан, ол оқырмандардың назарын аударады және мәдени қоғамдастықта талқыланатын болады деп күтілуде. Бұл белсенді пікірталасқа және мәдени құндылықтарды жақсы түсінуге ықпал етуі мүмкін. Сондай-ақ, сәтті аударма Абайдың әдеби мұрасына деген қызығушылықты арттырып, оқырмандардың жаңа буынын оның шығармаларына тартады.
Байдың образы бұрын осы кейіпкермен байланысты болуы мүмкін біржақтылықты немесе стереотиптерді жеңу арқылы қалпына келтіріледі.
Зерттеу нәтижесі бойынша бір ғылыми мақала қазіргі тілде өзектілігін жоғалтқан, бірақ Абай шығармашылығында қолданылған ескірген сөздер тақырыбына арналады. Сондай-ақ, этимологиясы белгісіз атаулар мен терминдерге талдау жасалады және осы лексикалық бірліктердің ықтимал көздері мен шығу тегін ашуға талпыныс жасалады.
