Жобаның өзектілігі: 2019 жылы басталған пандемия кезеңі қазақ қоғамында әлеуметтік тұрғыдан да, моральдық тұрғыдан да, тілдік тұрғыдан да, психологиялық тұрғыдан да, білім алу тұрғысынан да айтарлықтай өзгеріс болды. Өзгерістің пайдалы да, зиянды да жақтарын зерттеу және оның қазақ қоғамының дамуына кері әсер ететін тұстарын түзету, дұрысына қарай дамыту аса маңызды. Пандемия кезеңінде білім беруде прогресс болғаны анық. Қазақ қоғамы жаппай қашықтықтан оқытуға бейімделді, бірақ тілдік коммуникация жұтаңдады, жастар тілінде бейәдеби сөздер мен ярлык сөздер, сленгтер көбейе бастады. Экрандағы тілдік қарым-қатынас сөз әдебін бұзды. Ең қауіптісі – постпандемиялық кезеңінде де кері даму үрдісі белең алуда. Демек, аталмыш тарихи кезең арнайы зерттеуді аса қажет етеді.
Жобаның мақсаты: 2020-2022 жылдар аралығындағы қазақ тілдік контентін зерттеу арқылы неологиялық тілдік базаны әзірлеу
Күтілетін нәтижелер:
1-блок. Лингвистикалық зерттеу.Тез енетін сөзжасамдық қолданыстарды анықталады. Сұхбаттардың, жаңалықтар мен ток шоу бағдарламаларындағы қазақ қоғамының психологиялық ахуалы, оның тілдік көрінісін, теле, радио тілінің стильдік өзгерісі айқындалады. Пандемия кезіндегі басты тақырыптарын анықтап, оның себептері зерттеледі.
2-блок. Әдістемелік зерттеу. Онлайн сабақтардың бейнежазбаларын, онлайн конференциялардың бейнежазбаларын зерттеу арқылы қазақ қоғамының сөйленісіндегі өзгерістер мен жаңалықтар талданады. Қашықтықтан оқыту жағдайында жаңа технологиялардың жүйесі мен түрлері ұсынылады.
3-блок. Лексикографиялық зерттеу. 2020-2022 жылғы мерзімді БАҚ тіліндегі жаңа қолданыстар жинақталады. Жаңа аудармалар мен балама атаулардың жиілігін зерттеу арқылы қолданысқа енетін тіл бірліктері сөздікте рәсімделеді. Қазақша-орысша-ағылшынша неологиздер сөздігі құрастырылады.
4-блок. Прагматикалық зерттеу. 2020-2022 жылдары карантин кезіндегі отбасындағы құндылықтардың сақталу-сақталмау дәрежесін анықтау мақсатында сауалнама алынады. Отбасы коммуникациясындағы психологиялық, лингвистикалық, әлеуметтік өзгерістер талданады,электронды БАҚ тілінде ерекшеленген сөзсаптам құрылымдары зерттеледі.
Жоба зерттеушілерінің құрамы:
| 1. | Есенова Қалбике Өмірбайқызы, филолгия ғылымдарының докторы, профессор | Абай атындағы ҚазҰПУ, Филология және көптілді білім беру институты, С. Қирабаев атындағы қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының профессоры | ORCID ID 0000-0001-9653-5189 https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0 85039068730&origin=resultslist
https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.085039047858&origin=resultslist
| Жоба жектекшісі, БҒҚ | Жобадағы зерттеу бағыты – жобаға жетекшілік ету, әдіснаманы ұсыну, есептер дайындау |
| 2 | Балтабаева Жаңалық Қылышқызы педагогика ғылымдарының докторы, профессор | Абай атындағы ҚазҰПУ, Филология және көптілді білім беру институты, С. Қирабаев атындағы қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының профессоры | ORCID ID 0000-0001-9898-4818
| ҒҚ | Жобадағы зерттеу бағыты – сөз сауаттылығы мен тіл сауаттылығын анықтауға арналған, қашықтан оқыту кезіндегі әдіс-тәсілдерін қарастырады, эксперименттен өткізеді. |
| 3. | Құрманәлиев Кәрімбек Арыстанбекович, филология ғылымдарының докторы, профессор | Филология ғылымдарының докторы, профессор, ҰҒА-ның академигі, ҰЖҒА-ның вице-президенті
| ҒҚ | ||
| 4. | Ішпекбаев Жанатбек Ешенкожаевич, техника ғылымдарының докторы, профессор | Абай атындағы ҚазҰПУ, Ректор кеңесшісі профессоры, техника ғылымдарының докторы
| ORCID ID
| ҒҚ | |
| 5. | Әмірбекова Айгул, филология ғылымдарының кандидаты, доцент
| А.Байтұрсынов атындағы тіл білімі институты, бас ғылыми қызметкер
| ORCID ID
| ҒҚ | Жобадағы зерттеу бағыты – пандемия кезіндегі әлемдік тілдік ахуалды зерттейді, қазақ отбасындағы дәстүрлі коммуникацияға карантиндік оқшауланудың қандай ықпалы болғанын зерттейді. |
| 6. | Дюсембина Гулсамал Ерболовна
| Абай атындағы ҚазҰПУ, қауымдастырылған профессор м.а., философия докторы (PhD) | ORCID ID 0000-0002-0121-9069
| ҒҚ | |
| 7. | Исмаилова Фариза Кенжегалиевна | Абай атындағы ҚазҰПУ Филология және көптілді білім беру институты, С. Қирабаев атындағы қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының PhD докторанты | ORCID ID | ҒҚ | 7. |
Жоба бойынша 2022-23 жж аралығындағы төмендегідей мақалалар жарияланды
| Рет
| Атауы
| Баспа, журнал (атауы, №, жылы, беттері), авторлық куәліктің, патенттің № | Авторлардың аты-жөні | ||
| 1 | 2 | 3 | 4 | ||
| Web of Science және Scopus ғылыми өлшеу деректер базасына кіретін еңбектер | |||||
| 1 | Investigating Competencies And Attitudes Towards Online Education In LaguageLearning/teaching After Covid-19. | International Journal of Education in Mathematics, Science and Technology, V.11, 4, c. 862 – 880, 2023 ISSN 2147611X DOI 10.46328/ijemst.3348
| Yessenova Kalbike.U., Baltabayeva Zhanalik K, Amirbekova Aigul B., Sametova Zhanakul, Ismailova Fariza K. | ||
| . | |||||
| ҚР БҒМ Білім және ғылым саласында сапаны қамтамасыз ету комитетінің ғылыми қызметтің нәтижелерін жариялау үшін ұсынылатын басылымдарда жарияланған еңбектер | |||||
| 2 | Пандемия кезіндегі медиадискурс: сөзжасамдық құрылымдар | Абылайхан атындағы қазақ және халықаралық университеті ХАБАРШЫСЫ., 1 (68) 2023. – 53-72 бб. | Есенова Қ.У., Құрманәлиев К.А., Балтабаева Ж.К. | ||
| 3 | 2020-2022 жылдары COVID-19 пандемиясы кезеңіндегі қазақ тілінің лексика-семантикалық жүйесінің өзгерістері | Tiltanym/Тілтаным, А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты, Алматы, 2023/2 | Есенова Қ., Әмірбекова А., Ішпекбаев Ж., Исмаилова Ф. | ||
| Шетелдік ғылыми баспаларда жарияланған еңбектер | |||||
| 4 | Linguistic problems of the language content of the kazakh community
| // Proceedings of the XXIV International Multidisciplinary Conference «Innovations and Tendencies of State-of-Art Science». Mijnbestseller Nederland, Rotterdam, Nederland. 2022. November, ISBN 978-94-036-1025-2. P.63-67. | Amirbekova A., Esenova K., Ismailova F. | ||
| 5 | Pandemi sirasinda dilin kullanimina giren neologizmler. | 8th edition of “International Online Conference on Economics and Social Sciences (E&SS 2022)”, ECLSS Publication, 21-23 October, 2022, Antalya, Turkey. 1198-1203. | Yessenova K.O., Аmirbekova A.B. Ismailova F.K. | ||
| 6 | Pandemic-related vocabulary patterns and themes established in the media space. | World Scientefic Reports. International Scientefic Conference. Paris, France. 16-17 March, 2023. №2, PP. 106-113 | Yessenova Kalbike, Dyussembina Gulsamal, Ismailova Fariza. | ||
| 7 | Speech featuresduring a pandemic. | XXI International Scientific and Practical Conference«Scientists and methods of using modern technologies», May 30 – June 2, 2023, Melbourne, Australia. – 317-321. | Yessenova K, Baltabayeva Zh, Dyssembina G. | ||
| Қазақстан Республикасындағы ғылыми баспаларында жарияланған еңбектер | |||||
| 8 | Пандемия дискурсы: лексика-семантикалық жүйенің даму ерекшеліктері | Қазақстандағы қазіргі қазақтілді контент: зерттеу парадигмалары. Абай ат. ҚазҰПУ, Алматы, 2023. 19-26- бб. | Есенова Қ.У, Исмаилова Ф. К. | ||
| 9 | Қазақ тілі сөзжасамының зерттелуі мен жаңа бағыттары туралы | Қазақстандағы қазіргі қазақтілді контент: зерттеу парадигмалары. Абай ат. ҚазҰПУ, Алматы, 2023. 3-14- бб. | Құрманәлиев К.А. | ||
| 10 | Бұқаралық ақпарат құралдары тіліндегі Covid-19 пандемиясына қатысты жаңа сөз қолданыстарының ерекшеліктері | Қазақстандағы қазіргі қазақтілді контент: зерттеу парадигмалары. Абай ат. ҚазҰПУ, Алматы, 2023. 26-31- бб. | Балтабаева Ж., Ішпекбаев Ж. | ||
| 11 | Ғаламтор дискурсы және пандемия кезіндегі тілдік қолданыс | Қазақстандағы қазіргі қазақтілді контент: зерттеу парадигмалары. Абай ат. ҚазҰПУ, Алматы, 2023. 31-37- бб. | Әмірбекова А.Б. | ||
| 12 | Пандемияға қатысты медиакеңістікте қалыптасқан сөзсаптам үлгілері мен типтік-логикалық модельдер жүйесі | Қазақстандағы қазіргі қазақтілді контент: зерттеу парадигмалары. Абай ат. ҚазҰПУ, Алматы, 2023. 37-50-бб. | Дюсембина Г.Е. | ||
